Chúa Giêsu đã sống lại, và lần đầu tiên Người
xuất hiện trước các môn đệ, khi họ đang trên đường Emmaus. Người
trò chuyện với họ. Nhưng họ đã không nhận ra Người.
Bởi quá bất ngờ, và bởi Người có một dung mạo khác.
Chỉ đến khi vào bữa ăn tối, Người cầm
bánh, đọc lời chúc tụng rồi chia cho các ông, các ông mới nhận
ra Người...
Câu chuyện trong Kinh Thánh này, có ý nghĩa vô cùng
thiết thân. Nó củng cố đức tin: "Thiên Chúa luôn đồng hành,
luôn ở cùng chúng ta...", và nhắc nhở về ý nghĩa của Bí tích
Thánh Thể…
Bởi ý nghĩa này, "Hành trình Emmaus" đã
trở thành chủ đề quan trọng trong nghệ thuật Công Giáo. Đã có nhiều họa sĩ
vẽ về chủ đề này. Trong đó, nổi tiếng nhất là ba tác phẩm cùng tên
“Bữa ăn tối ở Emmaus” của ba “thiên tài” hội họa: Titian (1488-1576), Caravaggio
(1571-1610) và Rembrandt (1606-1669). Ba tác phẩm của ba họa sĩ là ba
lối tiếp cận khác nhau về chủ đề và là ba phong cách nghệ thuật khác
nhau. Đó là những khác biệt vừa mang tính cá nhân vừa mang tính thời đại.
Titian vẽ “Bữa
ăn tối ở Emmaus” trong khoảng thời gian từ 1530 đến 1535, khi ông đã là một họa
sĩ lừng danh. Trong sử sách nghệ thuật, người ta xem Titian là một trong những
nghệ sĩ tài năng hiếm có, một tên tuổi bậc nhất trong hàng những họa sĩ lớn của
thời đại Phục hưng. Với kỹ thuật sơn dầu điêu luyện, cái thế giới hiện thực
hiện hình trong tranh ông, ở từng chi tiết nhỏ, đã mang hơi thở phập phồng của
sự sống. Một vẻ đẹp sống động trong một tinh thần dung dị nhưng tinh tế, quí
phái…, đó là những gì người ta có thể nói về phong cách hội họa Titian.
“Bữa ăn tối ở Emmaus” của Titian đã được chuyển tải với
phong cách hội hoạ như vậy. Trước mắt ta là hình ảnh câu chuyện ở thời khắc hai
vị môn đệ nhận ra Thiên Chúa của mình. Tất cả đều hết sức tự nhiên với khung
cảnh và dáng dấp đời thường. Chúa Giêsu ngồi chính giữa đang làm phép bánh vừa
điềm đạm nghiêm trang vừa thật gần gũi, thân thiện… Hình ảnh một chú chó đang
đùa nghịch với một chú mèo nhỏ dưới gầm bàn càng làm cho không khí trong tranh
có tính cách hiện thực sắc nét hơn nữa… Trong cách nhìn hiện đại hơn, nhiều nhà
phê bình đã cho rằng, hình ảnh trong “Bữa ăn tối ở Emmaus” của Titian không đơn
giản chỉ là nổ lực “khách quan hóa” câu chuyện trong Kinh Thánh. Nó còn là một
ẩn dụ: những vật thể trên bàn, bánh và rượu, là những thành phần của Thánh Thể;
còn chiếc bàn trải khăn trắng đơn sơ kia, lại gợi ý hình ảnh bàn thờ nhà thờ…
“Bữa ăn tối ở Emmaus”
, 1530-1535, tranh sơn dầu, khổ 169 x 244cm, của Titian (1488–1576).
“Bữa ăn tối ở Emmaus” vẽ năm 1601 của Caravaggio, được xem
là có cảm hứng từ tác phẩm nói trên của Titian. Nhưng, cũng như phần lớn tác
phẩm của Caravaggio, đây cũng là tác phẩm gây nên nhiều tranh cãi. Dĩ nhiên,
chẳng ai có thể nghi ngờ khả năng thể hiện nghệ thuật của “thiên tài” hội họa
này. Xét riêng về hình thức, phần lớn các nhà phê bình nghệ thuật đều thừa
nhận, đây là tác phẩm rất đặc biệt của Caravaggio. Hầu như trước ông chưa có
họa sĩ nào diễn tả ánh sáng và thể chất đồ vật trong tranh sắc sảo và mạnh mẽ
đến như vậy... Điều gây tranh cãi, chủ yếu ở khía cạnh tư tưởng, ở cách
Caravaggio “lý giải” chủ đề. Đương thời, phía phản đối cho rằng: Một, cái bàn
ăn thừa mứa kia tầm thường như ở một quán nhậu chứ không có cái đạm bạc thiêng
liêng của một bàn thờ…; Hai, hình ảnh Chúa Giêsu đã không có râu, lại quá trẻ
và hơi có phần giống phụ nữ…; Ba, hành vi của các nhân vật trong tranh tạo cảm
tưởng ba người quá thân mật, thậm chí, hơi có phần suồng sã… Caravaggio và
những người ủng hộ ông lúc đó, cũng như bây giờ, đã có ý kiến ngược lại: Một,
Thiên Chúa ở cùng chúng ta là ở bất cứ nơi đâu trên thế gian này, không nhất
thiết chỉ ở trên bàn thờ, trong nhà thờ, do đó, không cần lúc nào cũng phải ám
chỉ về đó. Điều này trong Kinh Thánh đã nói rõ…; Hai, tại sao Chúa Giêsu đã xuất
hiện trước các môn đệ trong một hình hài khác khiến họ không nhận ra Người cho
đến khi Người làm phép bánh? Chẳng phải Người muốn cho các môn đệ hiểu rằng từ
nay, Người có thể hiện thân trong hình ảnh bất kỳ ai, bất kể giàu, nghèo, sang,
hèn và luôn ở bên họ, đồng hành với họ…? Hình ảnh này có gì sai trái với những
gì đã được mô tả trong Kinh Thánh?... Ba, không có lý do gì để từ chối sự thân
mật và gần gũi trong sự tiếp cận Thiên Chúa. Thiên Chúa không chỉ đến khi chúng
ta cầu nguyện hay suy ngẫm về Thiên Chúa. Thiên Chúa ở bên cạnh và đồng hành
với chúng ta trong từng khoảnh khắc của đời sống… Chẳng phải trong Kinh Thánh
cũng đã nói như vậy sao!
Đến
phiên nó, “Bữa ăn tối ở Emmaus” vẽ năm 1648 của Rembrandt, được xem là có cảm
hứng từ sự hòa trộn giữa tính cách dung dị, tinh tế của Titian và cách sử dụng
ánh sáng điêu luyện nhằm tôn vinh chủ đề của Caravaggio. Thật vậy, “Bữa ăn tối
ở Emmaus” của Rembrandt trông thân quen như hình ảnh một buổi cầu kinh trong
mọi gia đình Công giáo. Điểm đặc biệt là cách sử dụng ánh sáng với bảng màu nâu
đã tạo cho hình ảnh này một không khí vừa thân mật vừa thiêng liêng. Chính cái
khoảng trống chìm trong tối ở nửa trên bức tranh càng làm cho cái không khí
thân mật và thiêng liêng này càng thêm sâu sắc. Tư tưởng của Rembrandt thể hiện
trong tranh: sự hiện diện của Thiên Chúa trong đời sống chúng ta không phải là
điều quá bất ngờ và mang ý nghĩa phi thường. Người đến tự nhiên với sự yêu
thương, nhẹ nhàng…
Còn nhiều điều có thể nói về ba
tác phẩm vừa kể ở khía cạnh nghệ thuật. Tuy nhiên, nó không nằm trong mục đích
của bài viết này. Qua sự trình bày sơ lược ba tác phẩm cùng chủ đề ở ba thời
điểm lịch sử nghệ thuật khác nhau, tôi chỉ muốn lưu ý một điều: qua thời gian,
nghệ thuật càng ngày càng không đơn giản là công cụ minh họa Kinh Thánh, một
phương tiện để quảng bá Lời Chúa nữa. Nó
chứng thực Lời Chúa như bản thân sự hiện hữu của con người trong chân tính và
thiện tính của nó. “Hành trình Emmaus” trong nghệ thuật, càng ngày càng gần hơn
trong các trải nghiệm tâm linh nơi con người.
Nguyên Hưng
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét